पक्षी कट्टा

पक्षी कट्टा

चपराक मासिकात प्रकाशित झालेला माझा हा लेख 

नेहमी प्रमाणे यंदाही आपण दिलेल्या उत्स्फुर्त प्रतिसादामुळे, आज (१ मे २०१९) महाराष्ट्र दिनाचे औचित्य साधून (आग ओकणाऱ्या) सुर्यदेवाचे कृपेने आम्ही आमच्या धनकवडी स्थित गुरु-सदन ह्या निवासस्थानी एक आगळा वेगळा पक्षी-कट्टा सुरु करीत आहोत.  माणसे माणसांसाठीच कॉफी कट्टा, गप्पांचा कट्टा, हास्य कट्टा, हा कट्टा तो कट्टा किंवा पुस्तक कट्टा करताहेत.  मी विचार केला की आपणही जरा काहीतरी वेगळं करू ! 

सहज विचार करता करता माझ्या रिकामटेकड्या सुपीक डोक्यात तुम्हां पक्षी मित्रांसाठी ह्या तप्त वातवरणात तुम्हांला एक छान सुखद असा गारवा मिळेल असा कट्टा बनवावा अशी कल्पना आली आणि लगेचच ती अंमलात आणून मोकळाही झालो.  इतकं छान आणि मस्त वाटतयं म्हणून सांगू ! तुमच्यासाठी काहीतरी करता आले ह्यावर तुमचाही विश्वास बसणार नाही इतका मी आज खुश आणि समाधानी झालो आहे.

ह्या कट्ट्याचे थोड्याच वेळापूर्वी साळुंकी ताई आणि काकांच्या उपस्थितीत; बुलबुलरावांनी सहकुटुंब उद्घाटन केले आहे.  सदर कट्ट्यावर समस्त पक्षी प्रजातीला मोफत दाणा पाण्याची सोय करण्यात आलेली आहे (हे कुठल्याही पक्षाच्या जाहीरनाम्याप्रमाणे नव्हे) ह्याची कृपया नोंद घ्यावी व सहकुटुंब सहपरिवार ह्या योजनेचा लाभ घेवून ह्या कडक उन्हापासून आपला व आपल्या कुटुंबाचा बचाव करावा.

सदरचा कट्टा हा कुठल्याही राजकीय पक्षाचा नसून तो अतिशय निस्वार्थी भावनेने आपले पक्ष्यांचे (गैरसमज नको) प्राण ह्या तळपणारऱ्या उन्हापासून वाचविण्याच्या भावनेतून आयोजित करण्यात आलेला आहे.

आपण जिवंत राहीलात तर हे पर्यावरण शाबूत राहील; हाच काय तो ह्या योजने मागील स्वार्थ आहे. 

सर्व पक्षीय निरिक्षणातून आपली सध्या पाण्यासाठीची वणवण आंम्हांस पाहवत नाही.  त्यामुळे तुमच्यासाठी सालाबादाप्रमाणे यंदाही ही खास व्यवस्था आमच्या घराच्या मागील अंगणात चिक्कूच्या आणि नारळाच्या झाडाखाली केली आहे.  दुपारच्या कडक उन्हातही आपणांस छान सावली मिळेल अशी ही सोय आहे.  भुक लागली असेल तर स्वतंत्रपणे दाण्याची सोय शेजारील एका कट्ट्यावर करण्यात आली आहे.  दाण्यांचा कंटाळा आला तर आपण आंम्हाला न विचारता पिकलेला एखाद दुसरा चिक्कू खाण्यास आमची हरकत नाही.  फक्त एकच विनंती आहे की चिक्कू पूर्ण खावा आणि आपल्या पिल्लांनाही भरवावा.  त्याचं काय आहे की, “अन्न हे पुर्णब्रम्ह आहे” असे आंम्हास शाळेत शिकवल्याचे आठवते; म्हणून तुम्हांलाही तीच शिकवण द्यावीशी वाटली.  अर्थात शहाण्यास सांगणे न लागे !  फार गोड आहेत आमच्या झाडाचे चिक्कू; अगदी आमच्या घरच्यांसारखे हो !

मागील कट्ट्यावर शक्यतो बुलबुल, साळुंकी, वटवटे, टीट, सनबर्ड, पोपट इत्यादी; ह्या लहान व मध्यम वर्गीय कुटुंबांनी आस्वाद घ्यावा. बाकीच्यांसाठी म्हणजे थोरामोठ्यांची जागे अभावी व वादविवाद टाळण्यासाठी वेगळी सोय करण्यात आली आहे ह्याची कृपया नोंद घ्यावी. 

बुलबुल कुटुबियांना एक अतिशय नम्र विनंती ह्या निमित्ताने करू इच्छितो की, तुमची पाण्यामध्ये येथेच्छ डुंबण्यासाठी, ह्याच कट्ट्यावर एका वेगळ्या मातीच्या भांड्याची सोय करण्यात आली आहे.  त्याचं काय आहे की, तुम्हीं ज्या भांड्यात डुंबणार, त्याच भांड्यातील पाणी इतर पक्षीय मित्रांना प्यायला आवडत नाही; म्हणून तुमच्यावरील इतक्यावर्षातील प्रेमापोटी ही खास सोय केली आहे.  त्याचं काय आहे ना, की तुम्हांला असं मनसोक्त डुंबताना पाहून आमच्याही मनात असचं काहीसं करावसं वाटतं, पण जनलज्जेमुळे तसे करता येत नाही हो ! समजून घ्या आम्हांला !

मी हात जोडून आपणां सर्व पक्षी (पक्षीय नव्हे) मित्रांना परत एकदा आवाहन करतो की ह्या मागे माझा कुठलाही राजकीय अथवा सामाजिक हेतू नाही !  मी कुठ्ल्याही पक्षाचा (समजून घ्या) लाभार्थी नाही हे परत एकदा नमूद करतो !

अजून एक विनंती; कावळे काका, भारद्वाज भाऊ, घारताई, कोकीळाबाई, कोकीळअण्णा ह्या जरा मोठ्या पक्षांची (चुकीचा अर्थ घेवू नका) पहील्या मजल्याच्या गच्चीवरील लोखंडी जीन्याच्या खाली केलेली आहे ह्याची नोंद घ्यावी आणि थंड पाण्याचा आस्वाद घ्यावा.  तसेच तुमच्यासाठीही दाण्याची स्वतंत्र व्यवस्था गुलाबाच्या कुंडीच्या बाजूच्या खांबा जवळ करण्यात आलेली आहे. गच्चीच्या पूर्व दिशेलाही पाण्याची व्यवस्था गर्दी मुळे आपली गैरसोय होवू नये म्हणून केली आहे. हे कळावे.  कृपया कबुतरे कुटुबीयांनी ह्या कुठल्याही परिसरात फिरकू नये.  अन्यथा त्याचे परिणाम वाईट होतील हे आत्ताच सांगून ठेवतो आहे.  तुमच्या दाण्याची सोय दानशूर दुकानदारांनी केली आहे; तिथेच आपली झक मारावी (अगदीच राहवलं नाही म्हणून थोडसं व्यक्त झालो एवढचं) !

मागील कट्ट्यावर फारच गर्दी झाली तर गुरु-सदनच्या पुढील अंगणातही पाण्याची सोय करण्यात आलेली आहे ह्याची नोंद घ्यावी.  तसेच मुगुसराव, खारूताई आपणासाठी ह्या मागील कट्ट्याच्या खालच्या बाजूलाच एका स्टीलच्या भांड्यात पाणी ठेवलेले आहे ते नक्की प्यावं आणि आपली तहान भागवावी ही विनंती.

परत एकदा सांगतो; मांजरे-बोके काका-काकू, तसेच कबुतरे कुटुबियांना ह्या परिसरात फिरण्यास पूर्णपणे मज्जाव आहे ह्याची दखल घ्यावी.  जर का आपण घुसखोरी करतांना आढळलात तर आपल्यावर योग्य ती कारवाई करण्यात येईल.  नंतर सांगितले नाही म्हणून तक्रार करू नये.  आपले ऐकण्यासाठी इथे कोणाकडेही वेळ नाही.  आपण आपली सोय करावी;  कारण आपल्या स्वभावानुसार आणि वर्तनुकीनुसार आपणांस काही चांगल्या सवयी लागतील ह्याची आम्हांला खात्री नाही आणि तुमच्यात सुधारणा करण्याची जोखीम घेण्याची तर अजिबात इच्छा नाही.  विषय संपला. ह्यावर पुन्हा चर्चा होणार नाही हे कळावे !

सर्व पक्षी (पक्षीय नव्हे) मित्रांना सांगण्यास आनंद होत आहे की नुकतेच आपले रवीभाऊ निवृत्त झाले आहेत आणि त्यांच्या अखंड उत्साहाने व संकल्पनेतून आपण ही सर्व सोय कुठलाही राजकीय आणि पक्षीय लोभ अथवा लाभ (भविष्यात अथवा वर्तमानात) न ठेवता करतो आहोत.  ही सर्व व्यवस्था आपले आंजर्ल्याच्या माधवमामांच्या मदतीने झाली आहे त्यासाठी आपण त्यांचे आभार मानायलाच हवेत.

ह्या ठिकाणी अजून एक शेवटचेच सांगून माझे दोन शब्द संपवणार आहे; ते म्हणजे आपल्यासाठी ठेवलेले पाणी सतत थंड राहील व ते दिवसांतून दोन ते तीन वेळा बदलले जाईल ह्याची काळजी स्वतः रवीभाऊ घेत आहेत.  ते तसे करून तुमच्यावर उपकार वगैरे काही करत नाहीत. ते त्यांचे आद्य कर्तव्यच आहे ह्याची दखल घ्यावी.

आता हे शेवटचे, कावळेकाकांना विनंती आहे की, सारखे सारखे पोळी, भात, काड्या ईत्यादी आणून भांड्यात बुडवून तसेच टाकून जावू नये.  बुडवायला हरकत नाही; पण जातांना तो खाऊ परत नेण्याची विनंती आहे.  माझ्या असे लक्षात आले आहे की बऱ्याचदा आपण आणलेले हे खाद्यपदार्थ आपण तसेच पाण्याच्या भांड्यात ठेवता किंवा विसरून जाता.   त्याचं काय आहे की; बाकीच्या पक्षांना (पुन्हा चुकीचा अर्थ लावू नका). पाणी उगाचचं उष्टे झाल्यासारखं वाटतयं.  असं मला उगाचच वाटत असेल बहुधा.  पण तुम्हीं काळजी घ्या !

आता मात्र थांबतोच आणि पुन्हा एकदा सर्व पक्षी मित्रांना, आमच्या ह्या कट्ट्यावर येवून आपला अनमोल जीव वाचवून आंम्हा पामर माणसांना (स्वार्थी असलो तरी) कृतकृत्य करावे व मरत मरत का होईना हे जीवन जगण्यास मदत करावी, ही प्रांजळपणे कळकळीची विनंती !

आपण सर्व पक्षी मित्रासाठी ह्या निवेदनासोबत काही छायाचित्रे जोडत आहोत; जेणेकरून आपला आमच्या ह्या कृत्यावर असलेला विश्वास वृद्धिंगत होवून आमची इतर काही मित्र मंडळीही असेच किंवा ह्या पेक्षा भारी कट्टे त्यांच्या त्यांच्या घरी, बागेत अथवा जिथे शक्य असेल तिथे करून तुम्हां समस्त पक्षी बांधवाना ह्या रणरणत्या उन्हामुळे अंगाच्या होणाऱ्या काहिली पासून वाचुवून, पर्यावरण वाचवण्यास हातभार लावतील ही एक भोळी भाबडी आशा बाळगून थांबतो !

आपला पक्षी मित्र,

रविंद्र कामठे